زندگی رئیس علی
علی دلواری در سال 1261 هجری شمسی برابر با 1882 میلادی (1299 قمری )در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد . مادر رئیسعلی بنام شهین و پدرش زائیر محمد کدخدای دلوار بود که بعد ها به <<معین الاسلام >> ملقب شد . باشروع نهضت مشرو طه خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه طلب در بوشهر ، تنگستان و دشتی آغاز کرد.
دوران جوانی او همزنپمان با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فار بود . وی نقشی کلیدی در قیام جنوب داشت . قیام مردم نتگستان به رهبری وی روی هم هفت سال طول کشید ودر این مدت دلیران تنگستانی دو هدف عمده را دنبال می کردند ، پاسداری از بوشهر ودشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سکونت خود و جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران ودفاع از استقلال وطن .
نبرد رئیسعلی دلوار
نیرو های انگلیسی همزمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند . دلوار محلی بود که پیش از آن چند بار سربازان انگلیسی به آن جا تجاوز کرده ، اما طعم شکست را در این ناحیه چشیده بودند . رئیس علی دلواری و شیخ حسین خان چاه کوتاهی و زایر خضر خان اهرمی از این وقایع آگاه ودر مقام دفاع از وطن بر آمدند . قیلم دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد و نیرو های متجاوز انگلیس که قریب به پنچ هزار نفر بودند دردام دلیر مردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده زیادی از متجاوزان انگلیسی در این حمله کشته شدند . عملیات چریکی پیروز مندانه رئیس علی ، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. تا تابستان سال 1915 عملیات موفقی را بر علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد . انگلیسی ها مجبور شدند نیرو های کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند ودلوار را به شدت بمباران کردند .
کشتن
جنگ
میان دلیران تنگستان به رهبری رئیس علی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد
آنان از سوی دیگر به طور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها
نتوانستند بر رئیس علی و یارانش برتری یابند. رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام
شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده به نام غلامحسین تنگکی، از
پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی کشته شد. تاریخ شبیخون مذکور و کشته شدن
رئیسعلی دلواری در همه منابع، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری برابر با ۳ سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی
نقل شده‌است، که برابر با ۱۱ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی و می‌تواند با ۱۲ شهریور تقویم
خورشیدی برجی رایج آنزمان برابر بوده باشد.
مدفن
و بزرگداشت
پیکر
او ابتدا در نزدیکی حرم امامزاده‌ای در روستای «کله بند» به خاک سپرده شد. اما به موجب
وصیت خود رئیسعلی، او را در جوار حرم علی بن ابی‌طالب در وادی‌السلام دفن کردند.
کنگره
هشتادمین سال کشته شدن وی در سال ۱۳۷۳ در بوشهر برگزار شد. همه ساله بزرگداشت وی در
استان بوشهر بخصوص محل تولد وی دلوار در سالروز کشته شدن او گرامی داشته می‌شود.
در ایران
با مصوبه شورای عالی انقلاب روز ۱۲ شهریور بعنوان سالروز کشته شدن رئیسعلی دلوری از
سال ۸۹ به نام «روز مبارزه با استعمار انگلیس» نامگذاری شده‌است.
